Bu yazıda amacım ayrıntılı bir analizi yapmak değil. Ancak kısa bir özet gerekiyor. Vergiler dolaylı ve dolaysız vergiler olarak ikiye ayrılır. Dolaylı vergiler, insanların yaptıkları harcamalar üzerinden alınan vergilerdir. Kişinin/kurumların gelir ve kâr payları üzerinden alınan vergiler ise dolaysız vergilerdir. Dolaylı vergiler kişinin ekonomik gücünü dikkate almazlar. Dolaylı vergi, kişilerin aldıkları mal veya hizmetlere bağlı olarak alınır. Zengin de yoksul da bu vergiyi tükettiği mal ya da aldığı hizmet oranında öder. Ancak bu nedenle de gelir dağılımını sağlamak bir yana yoksullar aleyhine gelir dağılımını bozmaktadır. Bir ülkedeki dolaylı ve dolaysız vergilerin birbirine oranı, vergi adaletinin de göstergesidir. Dolaylı vergiler, dolaysız vergilerden ne kadar yüksekse o kadar vergide adaletsizlik var demektir. Dolaylı vergilerin yüksek olmasının bir nedenleri arasında kayıt dışı ekonominin varlığı sayılmalıdır. Çünkü kayıt dışı ekonomiden dolaysız vergi alınamıyorsa ya da eksik alınıyorsa, dolaylı vergiye yükleniliyor demektir. Dolaylı vergilerin dolaysız vergilerden yüksek olmasının bir nedeni de bilinçli bir mali politikadır; bunun nedeni ise ideolojiktir. Yoksuldan zengine sermaye aktarılıyor demektir.
Neyse bu, bugüne ait bir mesele. Elbette ki tarihsel arka planı da var. Ancak benim üzerinde durmak istediğim esas mesele şu:
OECD verilerine baktığımda dolaysız vergilerin oranı ne kadar fazla ve dolaysız vergilerin oranı ne kadar azsa, demokrasileri de o kadar gelmiş. Özetle vergi ne kadar dolaylı ise demokrasi de o kadar dolaylı… Aşağıdaki veriler 2007 yılına ait:
Ülke Dolaylı vergi (Toplam vergilere oranı)
ABD % 17,4
İsviçre % 23,6
Fransa % 25,3
Belçika % 25,3
Kanada % 25,4
İsveç % 26,1
İtalya % 26,4
Avustralya % 27,8
Norveç % 27,9
Avusturya % 28,4
Almanya % 29
İngiltere % 30,3
Finlandiya % 31,3
Hollanda % 31,7
Danimarka % 32,2
OECD ülkeleri arasında dolaylı vergi oranı en yüksek ülke Meksika: % 56,7. Onu % 49,3 oranı ile Türkiye izliyor. Günümüzde Türkiye’de dolaylı vergi miktarının % 70’e yaklaştığına ilişkin bolca gazete haberine internette rastlamak mümkün…
Batı demokrasilerinin tarihsel arka planına bakarsak, üç tip demokrasi modeli olduğu görülür: İngiliz, Fransız ve Amerikan modelleri… Üç model de birbirinden farklı tarihsel arka plana sahip olmakla beraber, üçünün de doğuşunda konan vergi miktarının ne kadar olacağı, vergiyi kimin koyacağı ve nereye harcayacağı belirleyici olmuştur. Mücadele bunun mücadelesidir. Monarşi vergiyi kendi koymak istersen, egemen toplumsal sınıflar vergiyi parlamento aracılığı ile koymak istemiş; yürütme organının elinden alıp yasama organına vermiştir. Hatta vergi koyma hakkını parlamentonun alması, onu bir danışma organı olmaktan çıkarıp yasama organına dönüştürmüştür. Üstelik yasama organı yani parlamento, vergilerin nasıl harcanacağını sıkı bir şekilde denetlemiştir. Bu köklü demokrasilerde dolaysız vergilerin yüksekliği ve dolaylı vergilerin azlığı, o ülkelerin demokrasilerinin ne kadar sağlıklı olduklarını da göstermektedir.
Oysa Türkiye örneğine bakacak olursak dolaylı vergiler, dolaysız vergilerin iki katı kadardır. Üstelik yeni geçilen sistem yasama organına bütçeyi denetleme hakkı bile vermemektedir. Toplanan vergilerin harcanmasını denetleyememek ve dolaylı vergilerin yüksekliği demokrasimizin sağlıksızlığının bir başka göstergesi olarak kendini göstermektedir.
Kaynak:
http://brainwork.com.tr/wp-content/uploads/Dolayl%C4%B1-Vergiler-Cok-Mu-Yuksek.pdf
